اعوذ بالله من الشیطان الرجیم. بسم الله الرحمن الرحیم. رب اشرح لی صدری و یسرلی امری واحلل عقدﺓ من لسانی یفقهوا قولی.

فرع نهم اختلاف است بین فقهاء این‌که در استحاضه‌ متوسطه که غسل باید بکند این مختص به صبح است یا نه؟ اگر صبح غسلش را نکرد بعد برای نماز ظهر و عصر باید غسل بکند؟ یا اگر اصلاً استحاضه متوسطه شد بعد از صبح حالا موقع نماز ظهر و عصر است باید غسل بکند یا نه؟

مشهور در میان اصحاب گفته‌اند نه، برای این‌که این غسل مختص به نماز صبح است بنابر آن چه در روایات است و وقتی عمداً این غسل را نکرد یا اصلا مستحاضه نبود صبح، بعد مستحاضه شد دیگر ظهر و عصر لازم نیست دلیل برای وجوب نداریم. مرحوم صاحب ریاض خیلی پافشاری دارد که این استحاضه قلیله یک احکام به خود دارد استحاضه متوسطه یک احکام به خود دارد همچنین استحاضه کثیره به این خانم که استحاضه متوسطه است فرموده‌اند که یک غسل بکن، این حالت یک غسل لازم است و چون این حالت این غسل را لازم می‌کند خب الان موقع نماز ظهر و عصر است غسل را نکرده باید غسل بکند، صاحب ریاض روی این خیلی پافشاری دارد اما صاحب جواهر اگر مطالعه کرده باشید تعجب می‌کند از صاحب ریاض، البته اول تجلیلمی‌کند از او به ذکر المولی اما این المولی را رد می‌کند تعجب می‌کند از این‌که چرا گفته است برای استحاضه متوسطه این غسل اگر مثلا صبح غسل نکرد مستحاضه متوسطه نبود یا عمداً غسل نکرد، سهواً غسل نکرد چرا می‌گویید غسل دارد؟

روایتی که خواندیم این روایت را یک مرتبه دیگر بخوانم ببینیم این حرف مرحوم صاحب جواهر درست است یا نه؟

صحیحه عبدالخالق عن ابی عبدالله علیه السلام روایت 15 از باب 1 ابواب استحاضه فاذا کان صلاه الفجر فلتغتسل بعد طلوع الفجر ثم تصلی رکعتین قبل الغدا ثم تصلی الغدا، گفته است استحاضه متوسطه این است که نماز صبح را که می‌خواهد بخواند غسلش را بکند غسلش هم بعد از طلوع فجر باشد، بله آن نافله صبح را می‌تواند بخواند فاذا کان صلاه الفجر فلتغتسل بعد طلوع الفجر ثم تصلی رکعتین قبل الغدا ثم تصلی الغدا حالا این مفهوم دارد؟ مفهوم به این معنا که اذا لم یکن صلاه الفجر فلا یجب علیه الغسل، می‌شود این چنین مفهومی را درست کرد؟ مشکل است انصافاً، اما صاحب جواهر خیلی پافشاری دارد روی این و می‌گوید که ظاهر روایت این است این غسل مختص به نماز صبح است در حالی که اگر یادتان باشد سابقا روایاتی که خوانده می‌شد زن مستحاضه را منقسم می‌کرد به سه قسم می‌گفت که اگر خون کم است غسل ندارد وضو بگیرد برای هرنمازی یک وضو بگیرد اگر خون نفوذ کرده خون متوسط است یک غسل بکند و در آن‌ها غسل برای نماز صبح هم نداشت، یک غسل بکند برای هر نمازی یک وضو بگیرد اما اگر خون زیاد است برای هر نمازی یک غسل بکند لکل صلاه، یعنی 5 تا وضو 5 تا غسل، آن روایت‌ها می‌گوید حالت راببین، این خانم اگر مستحاضه متوسطه است یک غسل باید بکند حالا غسل را توی نماز صبح نکرد، نماز ظهر و عصرش، یا مثلا دم مغرب یا بعد از مغرب، نماز مغرب و عشا را نخوانده حالا استحاضه قلیله متوسطه شد خب باید یک غسل بکند و این روایت اسماعیل‌بن عبدالخالق این مفهوم را ندارد این می‌گوید که این فرض کرده این خانم مستحاضه است به استحاضه متوسطه وقتی چنین است فرمود یک غسل بکند برای نماز صبح فاذا کان صلاه الفجر و این خانم مستحاضه است فلتغتسل بعد طلوع الفجر ثم تصلی رکعتین قبل الغدا ثم تصلی الغدا ظاهراً حق با مرحوم صاحب ریاض باشد تعجب هم ندارد و این که حالت این خانم هر چه هست طبق آن حالت عمل بکند حالا گاهی صبح است طبق آن حالت عمل بکند گاهی ظهر و عصر است طبق آن حالت عمل بکند، هر وقت می‌خواهد نماز بخواند، گاهی هم مغرب و عشاست طبق آن حالت عمل بکند اما ما بگوییم که نه این مختص به نماز صبح است حالا دلیل چیست؟ اذا کان صلاه الفجر فلتغتسل بعد طلوع الفجر، در حالی که روایت فرض کرده این خانم مستحاضه است به استحاضه متوسطه، روی این فرض فرموده است که یک غسل بکن (حالا اگر این غسل را نکرد که دیگر قضا ندارد گناه کرده، یک نمازش باطل است و اگر سهواً بود هیچ، یا اصلاً مستحاضه متوسطه نبود، یک خانمی صبح مستحاضه متوسطه بوده این غسلش را کرد نماز خواند ظهر و عصر کثیره بوده خب مسلم است باید برای دو تا نماز دو تا غسل بکند الا این‌که جمع کند، دیگر دو تا غسل نه، آن نماز صبح دیگر تمام شد، حالا برای نماز صبح حالتش را می‌بیند اگر متوسط قلیله شده خب هیچ، غسل لازم نیست این خانم باید وضو بگیرد نماز بخواند اگر کثیره شده این خانم باید برای نماز ظهر و عصر غسل بکند برای نماز صبح هم غسل کرده الان هم باید غسل بکند و دو تا غسل هم باید بکند الا این‌که جمع بین نماز ظهر و عصر بکند که دیگر یک غسل کفایت می‌کند) این روایت در مقام بیان این است فرض کرده است که این خانم مستحاضه متوسطه است روی این فرض کرده فرموده حالا که مستحاضه متوسطه هستی علاوه بر وضو یک غسل هم باید بکنی و اما حالا غسل را نکرد یا این‌که قبل از ظهر مستحاضه متوسطه شد یعنی قلیله بود خب این روایت نمی‌گرفت نماز صبحش را با وضو خواند حالا ظهر و عصر متوسطه شده بگوییم این روایت می‌گوید غسل که برایت واجب نبود الان هم غسل برایت واجب نیست در حالی که مستحاضه متوسطه هستی غسل برایت واجب نیست این روایت دلالت دارد، خب معلوم است این روایت دلالت ندارد چرا؟ روایت موردی است. فرض کرده است که صبح مستحاضه متوسطه است فرمودند غسل بکن آن روایت‌ها هم می‌گفت که زن مستحاضه به استحاضه متوسطه در روز باید یک غسل بکند این خلاصه حرف است.

فتلخص مما ذکرنا این‌که حرف صاحب جواهر درست نیست و مخصوصاً این‌که این استصحاب هم دارد و مخصوصاً این‌که این موافق احتیاط هم هست و بناست مثل این‌که بنای اعلام من‌جمله صاحب عروه این است که در باب دماء ثلاثه تا می‌شود احتیاط بکند یعنی تا می‌شود دردسر برای این خانم بیچاره درست بکند و الا قاعده اگر بخواهیم با احتیاط بیاییم جلو این  ظهر و عصر باید غسل بکند اگر صبح غسل نکرده، اگر هم صبح غسل کرده غسل فی کل یوم را کرده که فرمود غسل بکند متوسطه فی کل یوم یعنی در روز یک غسل، همان روایت هم به خوبی دلالت دارد که این صبح غسل نکرد ظهر و عصر غسل کند، ظهر و عصر غسل نکرد، مغرب و عشا غسل بکند فی کل یوم غسل واحد، لذا هم استصحاب دارد و به عبارت دیگر این الان متوسطه است نمی‌دانیم که آیا باید غسل کند یا نه؟ غسل برایش واجب بود الان هم همین‌طور است، این خلاصه حرف است که اختلاف بین صاحب جواهر و صاحب ریاض، البته صاحب جواهر ادعای شهرت هم می‌کند اما معمولاً این ‌جور شهرت‌ها چون که اقوالش ذکر نشده دیگر یک چیزی در ذهن صاحب جواهر بوده ادعای شهرت روی مسئله کرده‌اند.

مسئله ششم فرموده‌اند که این زنی که استحاضه متوسطه است باید غسلش را بعد از طلوع فجر بکند و همین‌طور که روایت را خواندیم قبل از طلوع فجر غسل نکند و بگذارد طلوع فجر بشود طلوع فجر که شد غسلش را بکند آن وقت نافله‌اش را هم می‌تواند بخواند تقریبا یک شهرتی در مسئله هست تمسک به این روایت هم کرده‌اند و یک دلیل عقلی هم برایش آورده‌اند، دلیل عقلی گفته‌اند که این غسل برایش واجب نیست، تا طلوع فجر نشود تا موقع نماز نشود غسل برایش واجب نیست چنانچه وضو هم برایش واجب نیست، بخواهد وضو بگیرد وضوی قبل از وقت است بخواهد غسل بکند غسل قبل الوقت است و این غسل را باید بکند برای نماز، این وضو را بگیرد برای نماز، نماز که هنوز واجب نیست پس غسل و وضو هم جایز نیست و باید صبر بکند تا این‌که طلوع فجر بشود وقتی طلوع فجر شد آن وقت مقدمات می‌شود واجب و آن وقت باید وضو بگیرد که برایش واجب است، آن وقت باید غسل بکند که برایش واجب است و مقدمات واجب واجب نمی‌شود مگر آن وقتی که واجب فعلیت پیدا کند تنجز پیدا بکند. اگر در اصول یادتان باشد یک بحث مفصل شیرینی اما مشکلی بین شیخ انصاری و دیگران بود که این واجب‌ها که موقت است آیا وجوب و واجب هردو حالی است یا نه؟ این واجب استقبالی است اما وجوب حالی؟ نمی‌دانم یادتان است یا نه؟

مرحوم شیخ انصاری در حالی که اقرار داشتند تمام قیودات به ماده می‌خورد نه هیئت می‌‌گفتند بنابراین آن هیئت به حال خود باقی است وجوب حالی است واجب می‌شود استقبالی وقتی وجوب حالی شد توی مسئله ما خب الان وجوب هست هم می‌تواند غسلش را بکند هم می‌تواند وضویش را بگیرد، اما اگر بخواهیم قید را به هیئت بزنیم ان وقت بله وجوب و واجب هر دو می‌شود استقبالی دیگر وضوی قبل از وقت نمی‌شود غسل قبل الوقت هم نمی‌شود مرحوم شیخ انصاری می‌گفتند عقلاً قیودات نمی‌تواند به هیئت بخورد اما عرفاً می‌تواند و در حالی که این اقرار را می‌کردند روی همان مسئله دقی عقلی قیودات را به ماده می‌زدند نه به هیئت.

خب اگر کسی این جوری بیاید جلو می‌تواند بگوید که قبل از طلوع فجر این خانم بخواهد غسل بکند بخواهد وضو بگیرد جایز نیست چرا جایز نیست؟ برای این‌که واجبی در کار نیست یعنی نماز نمی‌خواهد بخواند نماز جایز نیست بخواند و چون نماز جایز نیست بخواند پس باید صبر بکند تا این‌که واجب منجز بشود ، بشود واجب حالی، وقتی منجز شد آن وقت سرایت می‌کند مقدماتش را واجب می‌کند لذا غسل این خانم واجب می‌شود واجب غیری، وضویش هم واجب می‌شود واجب غیری، لذا این حرف‌ها آن جا زده شده، لذا مشهور در میان فقهاء شده این‌که وضوی قبل الوقت برای نماز ظهر و عصر (کاری به زن حائض هم نداریم) باید نیت بکند برای این‌که یک قدری قرآن بخواند و اما اگر بخواهد نیت کند برای این‌که نماز بخواند گفته‌اند نه، چرا نه؟ گفته‌اند واجبی در کار نیست وقتی واجب در کار نیست پس مقدماتش هم واجب نیست و وضو نمی‌شود گرفت اگر بگیرد باطل است، غسل نمی‌شود کرد اگر کرد باطل است مگر این‌که سابقاً گفتیم اجماع هم در مسئله هست این بخواهد نماز شب بخواند آن از بحث ما بیرون است که وضو را می‌گیرد غسل را می‌کند برای نماز شبش آن وقت گفتند اجماع داشتیم دیروز گفتیم آن وقت بعدش که نماز شبش را خواند دیگر می‌تواند نماز صبحش را هم بدون غسل یا حتی بدون وضو نماز صبحش را هم بخواند و از همین روایت هم استفاده کردیم که می‌گوید اگر نماز صبحت را غسل کردی با همان نماز نافله‌ات را می‌توانی بخوانی اما بحث ما الان این است که نماز شب نمی‌خواند این قبل از اذان صبح است پاشده نماز شب هم نمی‌خواهد بخواند می‌خواهد نماز صبحش را بخواند اما می‌خواهد غسلش را بکند تا اول اذان صبح نماز بخواند می‌تواند یا نه؟ گفتند نه، می‌خواهد وضویش را بگیرد می‌تواند یا نه؟ گفتند نه، چرا نه؟ گفتند واجب هنوز حالی نشده یعنی نماز هنوز واجب نشده و وجوب باید منجز بشود باید حالی بشود تا ترشح بکند به مقدمات، مقدمات را واجب غیری بکند.

یک مسئله این است که سابقاً اگر یادتان باشد ما اثبات کردیم که وضو و غسل هر وضو و هر غسلی این‌ها استحباب نفسی دارد و دیگر برای غایتی از غایات لازم نیست به‌جا بیاورد لذا همین الان از خانه می‌خواهد بیاید بیرون و بعدش هم می‌خواهد نماز بخواند لازم نیست که این حرف‌ها بیاید جلو و بگوید وضوبرای نماز، بگوید که نماز هنوز واجب نیست پس وضو هم نمی‌توانم بگیرم، نه، خود وضو استحباب نفسی دارد، خود غسل استحباب نفسی دارد، سابقاً هم گفتیم دلیلش قصد قربت است، نمی‌شود که یک چیزی قصد قربت بخواهد اما استحباب نفسی نداشته باشد، همین که قصد قربت می‌خواهد یعنی مطلوب بذاته، این وضو هم استحباب نفسی دارد هم استحباب غیری بلکه وجوب غیری یعنی این وضو را برای نماز می‌خواهیم بگویید که برای نماز می‌خواهیم نمی‌شود چون که واجبی در کار نیست اما خود مطلوب ذاتی است وقتی مطلوب ذاتی شد این همین الان وضو می‌گیرد قربه الی الله یعنی استحباب نفسی یعنی خود به خود مطلوب است خود به خود ثواب دارد الوضوء علی الوضوء نور علی نور اگر آن حرف ما را بپسندید لذا این حرف این جا سالبه به انتفاء به موضوع می‌شود برای این‌که ما وضوی این خانم را هر وقت باشد و وضوی غیر زن مستحاضه هر که می‌خواهد وضو بگیرد هر وقت که می‌خواهد باشد می‌تواند قربه الی الله برای خاطر وضو نه برای خاطر کون علی الطهاره یا برای خاطر نماز، نه، این‌ها هیچ کدام نه، برای خاطر خود وضو وضو می‌گیرد قصد قربت هم می‌کند وضو هم درست است همچنین غسل این‌که بعضی بزرگان گفته‌اند که حالا مرحوم سید در عروه خب راجع به غسلش گفته‌اند استحباب نفسی دارد، راجع به غسل حیض هم گفتند استحباب نفسی دارد راجع به این جاها هم می‌گویند استحباب نفسی دارد اما وضویش نگفته‌اند لذا ما با استحباب نفسی که مرحوم سید هم راجع به غسلش می‌گویند می‌گوییم این خانم قبل از اذان صبح می‌تواند غسل کند و غسلش هم برای خاطر این است که می‌خواهد نماز بخواند نماز هنوز وقتش نشده، غسلش را الان می‌کند نه برای نماز، غسل می‌کند قربه الی الله برای این‌که خود مطلوب است وقتی که موقع نماز شد با همان غسل نماز می‌خواند، وضو می‌گیرد الان برای این‌که وضو مطلوب است در حالی که سه چهار ساعت دیگر می‌خواهد نماز بخواند نمی‌تواند برای آن و چون نمی‌تواند برای آن بنابراین وضو می‌گیرد یا غسل می‌کند چون مطلوب شارع مقدس است مثل خواندن نماز است که فی نفسه مستحب است غسل می‌کند برای این‌که مطلوب مولاست و با این غسل کون علی الطهاره پیدا می‌شود دائم الوضوء بودن و طهارت پیدا می‌شود موقع نماز هم با همین غسل یا با همین وضوء نماز می‌خواند، لذا روی عرض ما که آن جاها مسئله را صاف کردیم این مسئله می‌شود سالبه به انتفاء موضوع.

بعضی از بزرگان راجع به آن وضوء قبل الوقت گفته‌اند آقا تهیه مقدمات  قبل الوقت یک امر عرفی است و چون یک امر عرفی است عرف این را امضا کرده لذا مثلاً ساعت 12 می‌خواهد نماز بخواند این‌ ساعت 5/11 برود دنبال تطهیر و وضوء و این‌ها گویا وضو گرفته برای نماز این‌ها توی رساله‌های عملیه هم این حرف آمده که اگر طولانی باشد نمی‌شود اما اگر وقت قریب به نماز خواندن باشد گفته‌اند جایز است ظاهراً وجهی نمی‌شود برایش پیدا کرد چون‌که حالا بفرمایید یک ربع قبل از ظهر این هم می‌رود دنبال مقدمات، مقدمات نماز را می‌خواهد فراهم کند کدام نماز؟ نمازی که الان واجب نیست، وجوب حالی نیست دیگر و استقبالی است، وجوب و واجب هر دو استقبالی است لذا یک ساعت باشد همین است دو ساعت باشد همین است یک ربع هم باشد باز هم همین است این خانم می‌خواهد غسل بکند برای استحاضه یکساعت قبل باشد که نمی‌خواهد نماز شب بخواند، یک ساعت قبل باشد نمی‌تواند غسل بکند چرا؟ نماز واجب نیست یک ربع هم باشد نمی‌شود چرا؟ نماز واجب نیست، روایت هم می‌گفت که روایت را حالا دو دفعه می‌خوانیم روایت هم می‌گفت بعد طلوع الفجر بنابراین این مقدمات را فراهم بکند مقدمه دائر مدار این است که ذی المقدمه وجوب حالی باشد، بحث ما این است این خانم یک ربع قبل از اذان صبح می‌خواهد غسل بکند می‌تواند یا نه؟ گفته‌اند نه، چرا نه؟ برای این‌که الان نماز فجر هنوز وقتش نشده پس وجوب  ذی المقدمه نیست تا ترشح کند و این غسل را واجب غیری بکند و این آقا که فرموده است آقا یک ربع به اذان مانده می‌تواند غسل کند برای این‌که این مقدمات کانه آورده شده برای ذی المقدمه به او عرض می‌کنیم آقا خب حالا برای ذی المقدمه اما الان این ذی المقدمه واجب است تا ترشح بکند و این غسل را واجب غیری بکند یا نه؟ نه، پس این واجب غیری نیست، نمی‌تواند غسل بکند، کون علی الطهاره هم این‌جاها نمی‌آید حتی در وضویش کون علی الطهاره نمی‌آید مگر آن حرف ما غسل و وضو را واجب نفسی بدانیم والا نمی‌آید وروایت هم همین‌جور می‌گفت صحیحه اسماعیل بن عبدالخالق عن ابی عبدالله علیه السلام و اذا کان صلاه الفجر فلتغتسل بعد طلوع الفجر ثم تصلی رکعتین قبل الغدا ثم تصلی الغدا خب این کلمه اذا کان صلاه الفجر یعنی زن مستحاضه متوسطه فرمود اذا کان صلاه الفجر فلتغتسل بعد طلوع الفجر ثم تصلی رکعتین قبل الغدا ثم تصلی الغدا لذا آن فرمایش بعضی از بزرگان که می‌فرمایندکه آقا یک ربع قبل از اذان نیم ساعت قبل از اذان می‌تواند غسل بکند می‌تواند وضو بگیرد برای این نماز، این روایت می‌گوید نمی‌تواند این کار را بکند، کون علی الطهاره هم که نمی‌آید این‌جاها برای این‌که اصلاً وضو و غسل در باب استحاضه مختص به خودش است و کون علی الطهاره و امثال این‌ها نمی‌شود درستش کرد بنابراین اگر حرف من را بپسندید این قبل از اذان صبح یا قبل از ظهر می‌خواهد غسل بکند، غسل نکند برای این‌که نماز بخواند، این نمی‌شود، اما غسل بکند برای این‌که مطلوب است وضو بگیرد برای این‌که مطلوب است آن وقت منافات با روایت هم ندارد این غسل دار می‌شود وضودار می‌شود موقع نمازش با همان غسل با همان وضو نماز می‌خواند توی روایت فرض شده برای نماز، از بحث ما بیرون است، اگر بحث ما را قبول کنید گفتم سالبه به انتفاء موضوع است اگر حرف ما را قبول نکنید دیگر خواه‌ناخواه همین‌طور که روایت می‌گوید باید غسلش را بکند برای نماز لذا اگر بخواهد نماز شب بخواند اجازه داده‌اند غسلش را می‌کند برای نماز، دیروز می‌گفتیم یک وضو هم برای آن 11 رکعت کفایت می‌کند و موقع اذان صبح هم که می‌شود یک وضو می‌گیرد نماز صبحش را می‌خواند.

وصلی الله علی محمد و آل محمد