أَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي.

مسئله 3:

إذا کان فی أحد أماکن التخییر فنوی القصر یجوز له أن یعدل‏‎ ‎‏إلی التمام وبالعکس ما لم یتجاوز محلّ العدول، بل لو نوی أحدهما وأتمّ علی ‏‎ ‎‏الآخر من غیر التفات إلی العدول فالظاهر الصحّة، ولا یجب التعیین حین‎ ‎‏الشروع أیضاً، نعم لو نوی القصر فشکّ بین الاثنین و الثلاث بعد إکمال السجدتین‏‎ ‎‏یشکل العدول‏إلی التمام و البناء علی الثلاث و إن کان لا یخلو من وجه، بل قد ‏‎ ‎‏یقال بتعیّنه، والأحوط العدول و الإتمام مع صلاة الاحتیاط و الإعادة.‏

می­خواهند بفرمایند نماز مسافر و نماز حاضر، یک نماز است، و تفاوتی با هم ندارند. تفاوتش اینست که برای نماز مسافر بعد از دو رکعت باید سلام دهد و برای نماز حاضر بعد از چهار رکعت سلام دهد؛ و اما ذات دو نماز با هم تفاوتی ندارد؛ لذا مثلاً اگر کسی در جایی که می­تواند مخیراً یا تمام بخواند یا قصر بخواند. حال تصمیم داشت که تمام بخواند و اما در وسط نماز پشیمان شد و سر دو رکعت سلام دهد، نماز درست است. یا مثلاً در نماز ظهر و عصر اشتباهاً نیت چهار رکعت کرد و در وسط نماز فهمید که مسافر است و بعد از دو رکعت، سلام دهد، نماز درست است؛ برای اینکه نماز ظهر دو مصداق دارد و نه اینکه دو هویت باشد. برای مسافر دو رکعت است و برای حاضر چهار رکعت است. لذا اگر سر دو رکعتی، سلام داد و مسافر بود، نمازش درست است، ولو قصد دو رکعت هم نکرده باشد. حتی مثلاً قصد چهار رکعت کرده غفلتاً و در وسط نماز فهمید که مسافر است و سر دو رکعت سلام می­دهد، نماز درست است؛ یا خیال می­کرد مسافر است و تصمیم داشت سر دو رکعتی سلام دهد و در وسط نماز فهمید که باید نماز را تمام بخواند، بنابراین نماز درست است. یعنی نماز ظهر برای مسافر دو رکعت و برای حاضر چهار رکعت است، اما هویت دو نماز با هم تفاوتی ندارد و یک نماز است. مسافر بر سر دو رکعتش باید سلام دهد و حاضر هم سر چهار رکعتش سلام دهد. بنابراین می­فرمایند:

إذا کان فی أحد أماکن التخییر فنوی القصر یجوز له أن یعدل‏‎ ‎‏إلی التمام وبالعکس ما لم یتجاوز محلّ العدول، بل لو نوی أحدهما وأتمّ علی ‏‎ ‎‏الآخر من غیر التفات إلی العدول فالظاهر الصحّة،

تصمیم داشت سر دو رکعت سلام دهد، اما دید که حیف است و سر چهار رکعت سلام داد، نماز ظهر را تحویل داده است. یا مثلاً تصمیم داشت چهار رکعت بخواند چون در اماکن تخییری بوده، اما در سر دو رکعت کاری برایش پیدا شد و سلام داد. این کلمۀ «أن یعدل» نیز در ضیق حُناق است و نباید بگویند. اگر سر دو رکعت نماز سلام دهد، نماز عصر می­شود و اگر سر چهار رکعت نماز سلام دهد، باز نماز عصر می­شود. الاّ اینکه اگر وظیفه­اش دو رکعت باشد، نمازش باطل است برای اینکه زیاد خوانده و اگر وظیفه­اش چهار رکعت باشد و سر دو رکعت سلام دهد، نمازش باطل است، برای اینکه دو رکعت خوانده است؛ و اما ظهریت و عصریت دو نماز نیست بلکه یک نماز است و به مسافر می­گویند نماز ظهر تو اینست و به حاضر هم می­گویند نماز ظهر تو اینست. فرقش اینست که اولی باید سر دو رکعت سلام دهد و دومی سر چهار رکعت سلام دهد. بنابراین اگر سر دو رکعت سلام دهد، نمازش درست است و عدول هم نکرده بلکه خود به خود نماز ظهر شده است. و اگر سر چهار رکعت هم سلام دهد، عدول نکرده، بلکه خود به خود نماز ظهر شده است.

مسئله 4:

لا یجب فی ابتداء العمل حین النیّة تصوّر الصلاة تفصیلاً، بل‏‎ ‎‏یکفی الإجمال،نعم یجب نیّة المجموع من الأفعال جملة، أو الأجزاء علی وجه ‏‎ ‎‏یرجع إلیها، ولا یجوز تفریق النیّة علی الأجزاء علی وجه لا یرجع إلی قصد‏‎ ‎‏الجملة؛ کأن یقصد کلاًّ منها علی وجه الاستقلال من غیر لحاظ الجزئیة. ‏

لازم نیست مثلاً انسان که نماز ظهر می­خواند، به نحو اجمال در ذهنش این باشد که من رکعت اول حمد می­خوانم و رکعت دوم هم حمد می­خوانم و رکعت سوم تسبیحات و رکعت چهارم نیز تسبیحات می­خوانم، یا در نماز ظهر قرائت را آهسته می­خوانم. این نیتها لازم نیست بلکه آنچه لازم است اینست که نماز ظهر می­خوانم. در نماز ظهر ولو تفصیلاً نیت نکرده باشد، یا اصلاً در ذهنش نیامد و نماز ظهر را چهار رکعت خواند، مصداق نماز ظهر شده است؛ لذا نیت تفصیلی لازم نیست و همین مقدار که نیت کند نماز ظهر می­خوانم، ولو در ذهنش هم نباشد که نماز ظهر چیست، اما ارتکازش و علم نفس الأمری او را وامی­دارد که چهار رکعت بخواند و کفایت می­کند.

این امر واضحی در پیش همه است و احتیاج به گفتن ندارد، در نماز جهریه و اخفاتیه، یا نماز صبح و یا ظهر و عصر و امثال اینها.

مسئله 5:

لا ینافی نیّة الوجوب اشتمال الصلاة علی الأجزاء المندوبة، ‏‎ ‎‏ولا یجب ملاحظتها فی ابتداء الصلاة،ولا تجدید النیّة علی وجه الندب حین ‏‎ ‎‏الإتیان بها.‏

نماز واجب داریم و در نماز واجب اول باید حمد و سوره و بعد رکوع باشد و سر از رکوع برمی­دارد و یک امر مستحبی سمع الله لمن حمده می­گوید و سجده می­رود و سر از سجده برمی­دارد و مستحب است که الله اکبر الله اکبر بگوید. در این نماز یک ثلثش مستحب و دو ثلثش واجب است. همین مقدار که در ذهنش باشد که می­خواهم نماز واجب به جا بیاورم، ولو مستحبات را هم به جا می­آورد، نمازش درست است و لازم نیست خصوصیاتش را در ذهن بیاورد، بلکه مونۀ زائدی می­خواهد که آدم کمی فکر کند و بعد که همۀ نماز از واجب و مستحب و مکروه و غیره در ذهن آمد، الله اکبر بگوید. ولی همین مقدار که نیت می­کند نماز واجب به جا می­آورم قربة الی الله، کفایت می­کند، ولو اینکه نماز واجب مشتمل بر مستحبات زیادی است؛ چنانچه نافله می­خواند، لازم نیست که در ذهنش باشد که این نافله است اما حمدش واجب است. به این معنا که اگر حمد را نخواند، نمازش باطل است. نافله است اما سجدتین آن واجب است و به معنای اینکه اگر نخواند، نمازش باطل است. یا مثلاً در ذهنش می­آید که نماز غفیله است و حمد را خواند و اما می­داند که وذا النون اذ ذهب مستحب است و اگر نخواند، نمازش صحیح است. لذا اگر کسی به جای نماز غفیله دو رکعت نماز به جای نافلۀ غفیله بخواند، اما اذکاری که در نماز غفیله است، نخواند، برای اینکه مستحب است؛ بنابراین نماز غفیله را خوانده است. در باب مستحبات خیلی از اینگونه چیزها واقع می­شود. به عنوان مثال شما نماز شب می­خوانید و نمی­شود که طلبۀ فاضلی مثل شما نماز شب نخواند؛ اما شما یک نماز شب می­خوانید به ده دقیقه و به یازده رکعت و یا یک نماز شب می­­خوانید به یک ساعت و نماز شب خواندید و درست است. آن نماز ده دقیقه­ای مختصر نماز شب است. اینکه یازده رکعت نماز می­خواند، یازده حمد بدون سوره می­خواند و در هر دو رکعت قنوت نمی­گوید و یک سلام می­دهد و ده دقیقه طول می­کشد. اما یک بار حالی دارد و لذت می­برد از نماز شب، و در وتر دستوراتی که داده شده با خضوع و خشوعی که سفارش شده، انجام می­دهد و نماز شب خوانده و یک ساعت طول کشیده است. نیت آنکه مختصر بوده، نماز شب بوده و نیت مفصل هم نماز شب بوده و در هر دو نماز شب واقع شده است؛ یکی نماز شب بی فضیلت و یکی هم نماز شب با فضیلت است. گاهی هم یک نماز شب متوسط می­خواند. یعنی مثلاً سوره­ها را می­خواند و قنوتها را هم می­خواند و اما در قنوت وترش آن اذکار را نمی­گوید، در اینجا نیز نماز شب خوانده است. همین مقدار که یازده رکعت نماز بخواند، نماز شب خوانده است و گاهی این نماز طولانی و گاهی متوسط و گاهی مختصر است.

گفتن اینگونه چیزها لازم نیست و هر عامی که سر و کار با نماز شب داشته باشد، اینها را می­داند و گاهی به مفصل آن عمل می­کند و گاهی به متوسط و گاهی به مختصر.

من از همۀ شما تقاضا دارم نماز شب را در زندگیتان داشته باشید. زیرا موجب عاقبت بخیری برای خودتان و برای زن و بچه می­شود. مخصوصاً در وضع فعلی، بچه­ها را بسپارید به نماز شب و نماز شب را همراه آنها کنید. عمر شما پربرکت می­شود و تبلیغ شما پربرکت می­شود.

استاد بزرگوار ما علامه طباطبایی می­گفت مرحوم آقای قاضی را در وسط بازار دیدم. من جلو بودم و دست روی شانۀ من گذاشت و فرمود فرزندم اگر دنیا می­خواهی با نماز شب و اگر آخرت می­خواهی با نماز شب و اگر دنیا و آخرت می­خواهی با نماز شب. آنگاه موجب خیر دنیا و آخرت و عاقبت بخیری برای بچه­هایتان و برکت برای علمتان می­شود.

مسئله 6:

الأحوط ترک التلفّظ بالنیّة فی الصلاة، خصوصاً فی صلاة ‏‎ ‎‏الاحتیاط للشکوک، و إن کان الأقوی معه الصحّة.‏

‏‏این مسئله، مسئلۀ مشهوری است. اگر یادتان باشد، سابقاً خواندیم که گفتند نیت، لفظی نیست، خطوری هم نیست، بلکه توجهی است. اسمش را نیز علم اجمالی گذاشتیم. ما هم کمی بیشتر گفتیم که علم ارتکازی است. مثلاً توجه به اینکه می­خواهد نماز صبح بخواند. این را همه می­گویند و مرحوم سیّد هم می­فرمایند، اما در اینجا می­فرمایند تلفّظ به نیت، کراهت دارد؛ درحالی که روایت نداریم و اقوال نداریم که تلفّظ به نیت کراهت داشته باشد، الاّ اینکه مرحوم سیّد «رضوان­الله­تعالی­علیه» به قول علما اهمیت می­دهد. اگر یکی از اعلام گفته باشد تلفّظ مستحب است، ایشان یک احتیاط می­آورند که احتیاطاً تلفظ کند. اگر یک عالم بزرگواری هم بگوید تلفّظ مکروه است، ایشان فتوای خودش را می­دهد اما یک احتیاط هم می­آورد و می­فرماید احوط اینست که به زبان نیاورد.

مرحوم استاد بزرگوار ما آقای بروجردی «رضوان­الله­تعالی­علیه» راجع به شیخ طوسی چنین بود. من بارها در درس آقای بروجردی می‌دیدم که وقتی به قول شیخ طوسی می­رسد و می­خواست شیخ طوسی را رد کند، خیلی برایش مشکل بود و مقدمه­ای درست می­کردند تا بگویند درست نیست. می­گفتند شیخ طوسی علاوه بر اینکه عالم بود، عابد بود و تمام مستحبات را به جا می­آورد و مصباح المتهجد را نوشت و یک دوره خودش عمل کرد و بعد منتشر کرد. می­فرمودند کسی که اهل عمل باشد، پنج یا ده دقیقه بیشتر به این مسئله نمی­رسد، پس اشتباه می­کند. ایشان اینطور با تلاطف مسئله را رد می­کرد.

مرحوم سیّد در همه جا در عروه همین است، برای احترام به علما، اگر عالمی چیزی گفته باشد که مشهور نیست، ایشان با احتیاط مستحبی قول آن عالم را زنده می­کند. لذا اینکه می­فرمایند: «الأحوط ترک التلفّظ بالنیّة فی الصلاة»، و مشهور و اجماع است که می­توانی تلفظ کنی یا تلفظ نکنی؛ و اینکه اینجا می­فرمایند «الأحوط ترک التلفّظ»، می­فهمیم که یکی از علمای بزرگ گفته تلفظ لازم است و ایشان می­دیدند که لازم نیست و لذا می­فرمودند «أحوط» است. این رسم مرحوم سید است و باید از مرحوم سید این برداشت را بکنید و احترام به علم و علما و اعتنای به فقه و فقاهت داشته باشید.

علی کل حالٍ تلفظ مانعی ندارد. مثل عوام مردم که می­گویند نماز ظهر به جا می­آورم قربة الی الله؛ و اما احدی نگفته که مکروه است. فقط نسبت می­دهند به شهید اول در دروس که ایشان گفتند تلفظ کراهت دارد.

بله، در نماز احتیاط، مشهور در میان فقها اینست که باید تلفّظ نکند. مثل کسی که شک بین سه و چهار کرده و بنا را بر چهار می­گذارد و باید دو رکعت نشسته یا یک رکعت ایستاده بعد از نماز بخواند. یعنی وقتی نمازش تمام شد بلند شود و بدون اینکه نیت کند، آن نماز احتیاط را شروع کند. این مشهور در فقهاست که گفتند تلفظ لازم نیست بلکه اگر تلفظ کند، نماز باطل است. لذا گفتند اگر در وسط نماز احتیاط بگوید دو رکعت نماز احتیاط به جا می­آورم، نمازش باطل است. اما مرحوم سید این را هم قبول ندارد و می­فرماید نماز صحیح است. ما هم می­گوییم نمازش صحیح است. کسی که شک بین سه و چهار می­کند و بنا را بر چهار می­گذارد، نماز را تمام می­کند و سلام می­دهد و بلند می­شود و می­­گوید دو رکعت نماز احتیاط می­خوانم. این مثل سلام است، همینطور که سلام نماز واجب و نماز مشهور را با صلاة احتیاط قطع نمی­کند، نیت نیز همینطور است و می­گوید دو رکعت نماز نشسته احتیاط می‌خوانم قربة الی الله. لذا ما می­گوییم تلفظ مانعی ندارد و کراهت ندارد، اما چون در نماز احتیاط، اختلاف است، خوب است که تلفظ به نیت نکند و اما اگر تلفظ کرد، نمازش باطل نیست.

صلّی الله علي محمّد وَ آل محمّد