أَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي.

یک مسئله از مسائل سجدۀ واجب یا سجدۀ مستحب باقی مانده است و این مسئلۀ آخر مسئلۀ خوبی است و دو جهت هم دارد.

جهت اول اینکه ما باید شکر نعمتها را داشته باشیم، و الاّ کفران نعمت گناهش بزرگ است. توجه به اینکه (انْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لا تُحْصُوها)؛ لذا برسیم به آنجا که از خدا، صد در صد راضی باشیم؛ الحمدلله رب العالمین را زیاد بگوییم، مخصوصاً در سجده. همینطور که مرحوم سید فرمودند، قضیۀ ما یصحّ السجود و هفت موضع و غیره هم نیست و حتی در روایات دارد که پیشانی را روی خاک و بعد طرف راست و بعد طرف چپ را بگذارد و سجده را طول دهد و شکر نعمتهای خدا کند. ای کاش این جمله را فرموده بودند نظیر موسی بن جعفر «سلام­الله­علیه» در آن وقتی که در زندان بودند بعد از نماز صبح و بعد از تعقیبات، سر روی خاک می­گذاشتند و تا ظهر شکر خدا می­کردند و با همان وضوی صبح، نماز ظهر و عصر می­خواندند و این جملۀ (انْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لا تُحْصُوها) را مراعات می‌کردند و توجه داشتند به اینکه همۀ چیزی که از خدا صادر شود، صد در صد بر وفق حکمت است. (وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْيَةً كانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً يَأْتِيها رِزْقُها رَغَداً مِنْ كُلِّ مَكانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِما كانُوا يَصْنَعُونَ). آیه خیلی تهدیدکننده است، اما اول آن هم خیلی امیدوارکننده است و ما باید شکر نعمتها را داشته باشیم. نعمتهایی که تا حال شکرش را نکردیم و این جملۀ سعدی است که:

هر نفسی که فرو می­رود ممدّ حیات است. چون برمی­گردد مفرّح ذات است، پس در هر نفسی دو نعمت موجود است. برای هر نعمتی، شکری لازم است. از دست و زبان که برآید که شکر نعمتهای خدا کند.

استاد بزرگوار ما، مرحوم آیت الله العظمی بروجردی، بعضی اوقات این شعر سعدی را می­خواندند و می­فرمودند سعدی اشتباه کرده و در هر نفسی، چهار نعمت موجود است. یکی مربوط به مغز و یکی مربوط به قلب است. هر نفسی که فرو می­رود دو نعمت موجود است و برای هر دو نعمت شکری لازم است؛ لذا فرمایش آقای بروجردی هم مثل خودشان، لطافت خاصی دارد.

یک نفر غربی، کتابی نوشته به نام آئین دوست یابی. این کتاب چندین هزار مرتبه به تعداد چندین میلیون چاپ شده است. کتابی خوبیست. اما به شما عزیزان بگویم که من یک مرتبه تطبیقی به این کتاب نگاه کردم و تطبیق دادم با روایات اهل بیت «سلام­الله­علیهم» و دیدم که در تمام این کتاب، هشت روایت از ائمۀ طاهرین «سلام­الله­علیهم» است. یکی از جمله­های این کتاب اینست که ای کسی که سرتاپا گرفتاری، ای کسی که غم و غصه سرتاپایت را گرفته است، من دو چشم تو را می­گیرم و تمام دنیا را به تو می‌دهم، آیا می­دهی یا نه؟ همه می­گویند نه. می­پرسد من زبان تو را می­گیرم و تمام پولهای دنیا را به تو می­دهم، آیا می­دهی یا نه؟ من تمام هستی جهان را به تو می­دهم اما دو گوش تو را می­گیرم یا دو دست یا دو پای تو را می­گیرم. حال این نعمتها را خدا به تو داده و آیا تا حال شده که بگویی الحمدلله که چشم دارم، الحمدلله که گوش دارم، الحمدلله که من پا دارم. تمام دنیا از تو باشد اما عقل نداشته باشی. در کوچه­ها سنگ به مردم بزنی و مردم به تو سنگ بزنند، آیا حاضری یا نه؟

یکی از چیزهایی که خیلی باید شکرش را بکنیم و متأسفانه فراموش کردیم، روحانیت ماست. ما مدعی هستیم که سرباز امام زمانیم. چه نعمتی بالاتر از این که ما سرباز امام زمان باشیم. چه نعمتی بالاتر از این که ما مروّج اسلام عزیز باشیم. و علی کل حالٍ شکر این نعمتها خیلی لازم است. «الحمدلله علی کل نعمة، الحمدلله علی کل حال». اما این شکر فقط زبانی نباشد، بلکه دل از خدا راضی باشد، دل سرافکنده باشد در مقابل خدا. این همه نعمت هست اما کوتاهی ما در عبادت و کوتاهی ما در تذلل در مقابل خداست.

این مطلب اول است که انصافاً مطلب خوبی است و همه کوتاهی می­کنند و ما روحانیت باید به اندازۀ وُسعمان از خدا راضی باشیم. شکر کنیم خدا را در همین جزئیات.

هر نفسی که فرو رود ممدّ حیات است و چون برگردد مفرح ذات است؛ پس در هر نفسی دو نعمت موجود است و به قول آقای بروجردی در هر نفسی چهار نعمت موجود است.

مسئله دوم که روی آن هم خیلی سر و صدا هست و بالاخره مرحوم سید در اینجا نه تنها نتوانستند تصمیم بگیرند، بلکه تصمیم به عدم گرفتند و آن عتبه بوسی است که در میان مردم مشهور است. اولاً اینها سجده نمی­کنند، عتبه بوسی غیر از سجده کردن به قبر امام «سلام­الله­علیه» است و اینها عتبه می­بوسند. همینطور که ضریح را می­بوسند، عتبه هم می­بوسند. حال اگر سجده هم بکنند؛ سجده دو قسم است: یک سجدۀ عبادی است که هر مسلمانی می­داند که خدا یکی است و دو نیست. لذا می­گویند اصلاً اصول دین تقلیدی نیست و استدلالی هم نیست بلکه امر ارتکازی است، مخصوصاً اثبات ذات خدا و یگانه بودن او. (وَ ما أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ)؛ به این سجدۀ عبادی می­گویند.

سجدۀ دیگر، سجدۀ عظمتی است و قرآن روی این سجدۀ عظمتی اصرار دارد. به ملائکه خطاب شد که: (فَإِذا سَوَّيْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ ساجِدِينَ). حضرت یعقوب وقتی با بچه­های نزد حضرت یوسف آمدند و حضرت یوسف پدر و مادرش را روی تخت نشاند، برادرها که وارد شدند، حضرت یعقوب گفت به برادرتان سجده کنید (و خَرّوا له سجّدا). به این سجدۀ عظمتی می­گویند.

ما فارسیها دست به سینه می­گذاریم و بعضی اوقات خم می­شویم و اگر خیلی بخواهیم احترام بگذاریم، حسابی خم می­شویم. به این رکوع عظمتی می­گویند. یک رکوع هم داریم لله تبارک و تعالی و مختص به نماز است. لذا سجدۀ عظمتی اشکال ندارد. نه تنها اشکال ندارد بلکه قرآن شریف چندین جا تکرار کرده که ما سجدۀ عظمتی داریم و مثل ملائکه (سَجَدَ الْمَلائِکَةُ کُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ إِلاَّ إبلیس) قرآن می­فرماید به ابلیس گفتند چرا سجده نکردی؟ گفت من بهتر از این هستم (خَلَقْتَنِي مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ)؛ لذا پروردگار عالم به ملائکه گفت به آدم سجده کنید. این سجدۀ عظمتی بود و مافوق تذللها، همین سجده است. گاهی سجدۀ عبادی است و مختص به ذات خداست و هرکس شعور داشته باشد هیچگاه به کسی سجدۀ عبادی نمی­کند. همه می­دانند سجده مختص نماز است و نماز هم مختص خداست و هیچکس برای غیر خدا نماز نمی­خواند و وقتی سجده می­کند، می­گوید «سبحان ربی الأعلی و بحمده». رکوع عبادی نیز همینطور است و می­گوید «سبحان ربی العظیم و بحمده»؛ اما سجده کردن به در و دیوار و بوسیدن چگونه است؟!

من یادم نمی­رود بعضی اوقات استاد بزرگوار ما علامه طباطبائی وقتی وارد می­شدند به صحن مطهر حضرت معصومه، درها را یکی یکی می­بوسیدند تا ضریح مطهر و برگشت هم می­بوسیدند تا در آخر. لذا عوام مردم اولاً سجده نمی­کنند، بلکه این عتبه بوسی است و سجده کردن نیست. اصل مطلب اینست که تذلل در مقابل امیرالمؤمنین دارد و عتبه و در و دیوار را می­بوسد و اگر دستش برسد، ضریح مطهر را می­بوسد. خودش را تبرک می­کند به ضریح مطهر.

آقایی بود که تاولی به پا داشت و می­خواست روز اربعین به کربلا رود. پیش من آمد و من گفتم از هواپیما که پیاده شدی به حرم امیرالمؤمنین برو و وقتی زیارت خواندی پایت را به دیوار حرم بمال. آنوقت پایت خوب می­شود و می­توانی زیارت کنی. آن آقا رفت و برگشت و همان وقت که از حرم امیرالمؤمنین بیرون آمده بود، اثری به پایش نبود و پیاده به کربلا رفت با آن جمعیت و سالم برگشت. عوام مردم همینطور هستند و تا سرحد عشق به ائمۀ طاهرین علاقه دارند، به روحانیت علاقه دارند، و ما باید مواظب خودمان باشیم و این علاقه را کم نکنیم و از بین نبریم و الاّ امر ارتکازی است که ارادت به روحانیت دارند برای اینکه سرباز امام زمان و مروج اسلام عزیز است؛ لذا دست ما را می­بوسند. اینکه بعضیها اشکال می­کنند، از دل او بپرسید که محبت یعنی چه. آن محبت وامی­دارد که دست ببوسد. بوسیدن محبت آمیز و عظمتی، رکوع عظمتی، یعنی دست به سینه می­گذارد و در مقابل بزرگان خم می­شود، سجدۀ عظمتی، مربوط به سجده نیست تا اینکه مرحوم سید «رضوان­الله­تعالی­علیه» در اینجا می­فرمایند سجده برای غیر خدا حرام است. همه این را می­دانند که سجده برای خداست. عتبه بوسی حرام است ولو اینکه وقتی عتبه را می­بوسد، به عنوان این باشد که اینها بزرگند. من خیال می­کنم مرحوم سید کم لطفی کرده است و ما باید سجده را منقسم کنیم به دو قسم؛ یکی سجدۀ عبادی که همه می­دانند مختص ذات خداست و یکی هم سجدۀ عظمتی که همه می­دانند مختص ذات خدا نیست، گاهی برای خداست و اینطرف و آنطرف سر و صورت را روی زمین می­گذارد و می­گوید «الحمدلله رب العالمین». گاهی هم در مقابل امیرالمؤمنین علی «سلام­الله­علیه» است و ضریح و در و دیوار را می­بوسد و گاهی هم سجده به عتبۀ مقدسه می­کند. به این سجدۀ عظمتی می­گویند و سجدۀ عظمتی اشکال ندارد.

مطلب دیگری هست که باید مراعات کنیم و اینست که چون به ما اتهام می­زنند و سنّی­ها علیه ما دست گرفتند و اینکه می‌گویند اینها مشرکند و علاوه بر اینکه خدا را می­­پرستند، چهارده معصوم را می­پرستند. دلیلش هم اینست که وقتی وارد حرم می‌شوند، در مقابل ضریح مطهر سجده می­کنند. این تهمت هست، برای همین به جای عتبه بوسی، ضریح مطهر یا در و دیوار حرم امیرالمؤمنین را ببوسد و بگوید یا علی. در و دیوار حرم حضرت ابوالفضل یا حضرت معصومه را ببوسد و بگوید «یافاطمه! اشفع لی فی الجنة».

امیدوارم پروردگار عالم این عشق به ولایت را که همۀ ما داریم، روز به روز بیشتر کند و ما بتوانیم ادب را در مقابل ائمه طاهرین در توسلاتمان مراعات کنیم.

صلّی الله علي محمّد وَ آل محمّد