عنوان: قواعد / قاعده قرعه / آيا قرعه سهم محق را تعيين مى‏كند؟

شرح: اعوذ باللّه‏ من الشيطان الرجيم. بسم اللّه‏ الرحمن الرحيم. رب اشرح لى صدرى و يسر لى امرى واحلل عقدة من لسانى يفقهوا قولى. بحث اين بود كه يك رواياتى داريم كه در قرعه سهم محق معلوم است و ما مى‏دانيم كه قرعه سهم محق را نمى‏دهد، يعنى از قرعه تعيين واقع نه خواسته‏ايم و نه مى‏خواهيم. امارات هم اينطور نيست، اصول عمليه هم اينطور نيست در حالى كه امارات مقدم بر اصول عمليه است، اصول عمليه مقدم بر قرعه است و ما نداريم، حتى علم خودمان كه ادعا بكنيم صددرصد مطابق با واقع است. يقين‏هاى ما هم گاهى مخالف با واقع است، چه رسد علم و علم ما چه دقى باشد، چه فلسفى باشد، باز خيلى از آن مخالف باواقع است و همچنين امارات كه بسيارى از اين‏ها مخالف با واقع است، اصول عمليه بسيارى از آن مخالف با واقع است و اينها معلوم است كه نه در مقام اين است كه بگويد موافق واقع و اينكه امارات واقع درست كن است، واقع بين است، واقع نما است. وقتى چنين باشد، قرعه معلوم است چنين نيست. لذا چه بگوييم؟ گفتم مسأله به اندازه‏اى مشكل است كه زراره در او مى‏ماند و نتوانسته جواب آن رواياتى كه مى‏گويد سهم محقق، نتوانسته جواب بدهد و فرار از جواب كرده و بالاخره اسم او را گذاشته سهم مبيح. من ديروز عرض كردم اگر ما واقع را ببينيم و بسنجيم، ببينيم آنجا كه جاى قرعه است، همانجا هم جاى استخاره است. اگر تفويض الامر الى اللّه‏ بشود، يعنى استخاره بشود، يعنى توجه الى اللّه‏ هم باشد علاوه بر قرعه، پروردگار عالم مصلحت را تاييد مى‏كند از همين جهت هم در يك روايت مى‏خوانيم استاد بزرگوار ما علامه طباطبائى هم مى‏فرمودند: اگر كسى استخاره بكند و عمل به استخاره نكند خذلان مى‏آورد، بعد خذلان را معنا مى‏كردند كه  يگر خدا به او اعتناء ندارد و آنجا كه بايد خوب بيايد بد مى‏آيد و آنجا كه بايد بد بيايد خوب مى‏آيد و بالاخره يك چيز اتفاقى مى‏شود، ايشان مى‏فرمودند اين اثر وضعى است كه مخالفت كند با استخاره. اگر ما در باب قرعه اين را بگوييم كه اگر راستى تفويض الامر الى اللّه‏ شد و قرعه كشيده شد يعنى اگر استخاره شد، سهم محقق تعيين مى‏شود، يعنى آنچه مصلحت است تعيين مى‏شود. اين را من خيال مى‏كنم بهترين توجيه‏ها باشد كه سهم محقق، يعنى اين آقا بواسطه تفويض الامر الى اللّه‏ و قرعه و استخاره‏اش يك حق پيدامى كند و سهم اين را بايد پروردگار عالم بدهد و مى‏دهد، يعنى آنچه مصلحت او است، خوب مى‏آيد و اگر مصلحت او نيست، اين كار بد مى‏آيد. اگر هم قرعه باشد اگر مصلحت باشد كه به او برسد، مى‏رسد و اگر هم مصلحت نباشد، نمى‏رسد. ظاهرا اگر هم كسى بگويد اينجور سهم محقق را معنا كردن خلاف ظاهر است، ماهم قبول داريم، اما بهتر از فرمايش مرحوم امام است كه سهم محقق را معنا مى‏كردند - به قرينه آن روايات - يعنى منكر و مدعى معلوم مى‏شود، كه آن منكر بايد قسم بخورد و اين خيلى تاويل است. و مى‏دانيم سهم محقق به اين معنا كه واقع نما باشد، نيست، پس سهم محقق را بايد يك تاويلى براى او بكنيم و من خيال مى‏كنم بهترين تاويلها همين تاويل ماباشد. پس آنچه مسلم است در شيعه اينكه استخاره هست و كسى كه منكر استخاره بشود، منكر يك ضرورت در شيعه شده و استخاره هم واقع نما نيست، آن هم مسلم است در شيعه، اما مصلحت نما هست، آن هم مسلم است در روحانيت شيعه. من دو سه تا روايت را به او تمسك كردم كه مرحوم سيد بن طاووس در اين امان الاخطار نقل مى‏كندو اين روايتها اگر چه مرسل است، اما يكى از آنها كه ديروز گفتم، روايت از نظر سند اشكال ندارد، براى ا ينكه سيد بن طاووس از جوامع اوليه گرفته است، معلوم مى‏شود آن جامع ابن مقدام پيش او بوده است. حالا بنا شد اين سه روايت را امروز بخوانيم ببينيم اين ادعاى ما را اين سه روايت به ما مى‏دهد يانه. يكى روايت 19 از باب13 از ابواب كيفية الحكم احكام دعوى بود: «على بن موسى بن طاووس فى كتاب امان الاخطار و فى الاستخارات». مرحوم سيد بن طاووس دو تا كتاب نوشته است: يكى مختص استخاره[1]، و در آنجا ادعاى اجماع كرده است و ادعاى ضرورت در مذهب كرده است روايات نقل كرده است كه ما استخاره داريم يكى هم امان الاخطار. «نقلاً من كتاب عمرو بن ابى المقدام، عن احدهما عليهما السلام». و روايت را از جامع ابن مقدامگرفته است، از جوامع اوليه. «فى المساهمة». امام باقر عليه‏السلام اينجور فرمودند: «يُكتب»، در يك رقعه‏اى مى‏نويسد: بسم اللّه‏ الرحمن الرحيم اللهم فاطر السموات و الارض، عالم الغيب و الشهادة (تا مى‏آيد. آن آخر) انك على كل شى‏ء قدير، ما شاءاللّه‏ لاقوة الاباللّه‏ صلى اللّه‏ على محمد و آله، ثم تُكتب ما تريد فى الرقعتين». يعنى دو تا كاغذ يكى را مى‏نويسد براى چيزى و يكى را مى‏نويسد براى چيزى. ظاهرش اين است كه در يكى اين دعاء را مى‏نويسد، شايد هم ننويسد، بخواند حالا چه بنويسد و چه بخواند، «ثم تكتب ما تريد فى الرقعتين و تكون الثالثة عقلا، ثم تجير السهام»، يك سومى هم تهيه مى‏كند، آن سومى براى اشتباه اول و دومى به هم، اين عقلاً بمعناى ما التبس است، يعنى سومى براى اينكه اولى و دومى با هم اشتباه بشود، آن وقت آن سومى را هيچى در او نمى‏نويسد. حالا اين يك طرز او است، اين سه تا را با هم مخلوط مى‏كند. «فايما خرجت عملت عليه»، هر كدام كه بيرون آمد به همان عمل بكن، يعنى يكى از رقعه‏ها را باز كن ببين چى است، هرچه هست به آن عمل  كن.«و لاتخالف»، مخالفت هم نكن، حالا كه قرعه را كشيدى حتما بر طبق او عمل كن. «فمن خالف لم يصنع له». و اگر كسى مخالفت قرعه و استخاره هم بكند، خير براى او ندارد، «لم يصنع له». اين همان خذلان مرحوم علامه طباطبائى «رضوان اللّه‏ تعالى عليه» است، كه ايشان معنا مى‏كردند به اينكه استخاره او فايده‏اى ندارد، لم يصنع له را ظاهرا مرحوم علامه اينجور معنا مى‏كردند. اما اين اطلاق دارد معنايش اين است كه اين ديگر خير ندارد، انسان خير نمى‏بيند. مرحوم علامه طباطبائى مى‏فرمودند خير ندارد در استخاره. «و ان خرج العقل رميت به». اگر آن سومى آمد، معلوم است آن را مى‏اندازد دور. اگر اول و دوم آمد هرچه آمده به او عمل بكن، اگر نوشته خوب است، به آن عمل كن، نوشته بد است، به آن عمل نكن، اگر هم اغذت سفيد است كه بينداز دور. كه اين يك معناى ديگر هم بايد به او بشود، يعنى نه خوب و نه بد، در باب استخاره يك ميانه هم داريم، كه اينها ديگر در قرآن هم نيست و اينها كه در قرآن خوب و بد نوشته شده است بيجا است و از عوام مردم اضافه كرده‏اند اينها را، من جمله خوب و بدها. از جمله چيزهايى كه اضافه كرده‏ايم، اين ركوع‏ها است كه توى قرآن ما هم چند آيه كه مى‏خواند، يك ركوع مى‏نويسد و شأن نزول او يك دروغ و تهمت است. لذا قرآن ما يك چيزهاى بيخودى دارد كه بدعت روى قرآن شريف است و ما طلبه‏ها بايد جواب بدهيم و خيلى كارها بايد بكنيم و از جمله زنده كردن قرآن از اين نظرها و اين قرآنها چون چاپ عثمانى بوده و اينها آمده در ميان ما. حالا خوب و بدها كه چيزى نيست، حالا اگر كسى ذوق استخاره داشته باشد از قرآن ممكن است ميانه بفهمد، يا خوب بفهمد، يا بد بفهمد و آن خيلى مشكل است، يك ملاى مفسر مى‏خواهد و الا هر كسى كه نمى‏تواند اين ادعا را بكند. لذا استخاره از قرآن هم انصافا كار مشكلى است اما آنكه مرحوم شيخ بهائى در كشكول نقل مى‏كنند، مى‏فرمايند استخاره از تسبيح ازطرف حضرت ولى‌عصر وارد شده، اگر كسى سه تا صلوات بفرستد و يك قبضه تسبيح بگيرد و دو تا دو تا بشمارد، اگر دو تاآمده بد است و اگر يكى آمد خوب است. ايشان مى‏فرمايند اين بهترين استخاره‏ها است و بعضى از بزرگان هم كه خدمت آقا رسيده‏اند فرموده‏اند اگر امر مهم باشد ترك او را هم بكند، اگر ترك او خوب آمد، ميانه است و اگر ترك او بد آمد، حتما انجام بدهيد. لذا «ضمن خالف لم يصنع له، و ان خرج العقل رميت به» معناى او اين است كه هيچى، يا معناى او اين است كه نه خوب و نه بد، اين على الظاهر همين معناى اول است، يعنى آن ديگر براى تو كار نمى‏كند. روايت 20: «و فى امان الاخطار عن الصادق عليه‏السلام قال: از جازمات سيد بن طاووس است، البته روايت مرسل است. «من اراد ان يستخير اللّه‏ فليقرأ لحمد عشر مراتٍ». آن روايت مساهمه را داشت، اين روايت استخاره را دارد و مرحوم صاحب وسائل مثل اينكه استخاره و قرعه را يك چيز فهميده است، لذا در اين ده بيست روايت گاهى روايت مسامحه نقل مى‏كند، گاهى روايت استخاره، مرحوم سيد بن طاووس هم از قرعه و استخاره يك چيز فهميده، گاهى در آن امان الاخطار مساهمه نقل مى‏كند، گاهى روايت استخاره، معلوم مى‏شود كه يك چيز است. بلكه يك چيز ديگر هست و آن بين الاثنين است و آن قرعه بايد باشد نه استخاره، الااينكه آن هم مى‏تواند استخاره كند؛ بين دو نفر اين است، اين باغى كه قسمت شده بالاى او را او بردارد، يا اين، استخاره هم مى‏شود بكند، يعنى يك كدام استخاره مى‏كند كه من بالا را بردارم يانه. ولى در بين الاثنين كه روايت قرعه هم بين الثنين است و در استخاره كار فردى است. عمده اين بود كه فرق بين قرعه و استخاره را به اين مى‏گذاشتم كه قرعه توجه الى اللّه‏ لازم ندارد و مى‏گفتم قرعه يك امر عقلايى است و ما تابع عقلاء هستيم، اما در باب استخاره حتما توجه الى اللّه‏ مى‏خواهد و عقلاء استخاره ندارند. آن توجه الى اللّه‏ مى‏خواهد و اين دعاهاى اين جورى چه استخاره از قرآن و چه استخاره از تسبيح اينها از باب مصداق است، سه تا صلوات توجه الى اللّه‏ است، و عنده مفاتح الغيب توجه الى اللّه‏ است، اين دعاها هم كه در اين دو سه روايت است توجه الى اللّه‏ است. «من اراد ان يستخير اللّه‏ فليقرأ الحمد عشر مرات، و انا انزلناه عشر مرات، ثم يقول: اللهم انى استخيرك لعلمك (تا مى‏آيد تا آن آخر) ثم ياخذ كفا من الحصى او سبحتك»[2]اين در خصوص استخاره است و آن اين است: همانطور كه نشسته‏اى يك چنگ ريگ بردارى و اين ريگ‏ها را يكى يكى، دو تا دو تا بشمارى. قرار دادى است، مثلاً قرار مى‏كنى كه يكى يكى مى‏شمارم، اگر دو تا آمد بد باشد، اين نمى‏شود، اما دو تا دو تا بشمارى خوب است، اگر دو آمد، بد باشد، و اگر يكى آمد خوب باشد يا تسبيح را دست مى‏گيريم و اينجورى استخاره مى‏كنيم. روايت 21: «قال فى روايت آخرى». باز هم اين از مرسلات امان الاخطار است. «يُقرء الحمد مرةً و انا انزلناه احدى عشر مرةً، ثم يدعو الدعا الذى ذكرناه و يقارع هو و آخر». اين مختص به قرعه است، دو تا با هم قرعه كشى مى‏كنند. «و يكون قصده انّنى متى وقعت القرعة على احدهما اعمل عليه».[3] مى‏گويد خدايا قرعه بنام هر كه در آمد، مال او است. من خيال مى‏كنم اين روايتها شاهد باشد بر اينكه سهم المحقق يعنى چه و اينكه در استخاره و قرعه مصلحت هست كه طبق اين مصلحت بايد عمل شود و الا لم يصنع له، پروردگار عالم اگر توجه الى اللّه‏ باشد و همچنين در استخاره، مصلحت را مى نماياند، چنانچه اگر در قرعه توجه الى اللّه‏ نباشد، مشكل را حل مى‏كند اما ديگر مصلحت تمام نيست. بحث فردا كه بحث آخر است راجع به يك روايتى است كه خلاف قاعده است راجع به قرعه. و صلى اللّه‏ على محمد و آل محمد [1]- عنوان كتاب اين است:«فتح الابواب بين ذوى الالباب و بين رب الارباب فى الاستخارات». [2]-كتاب پيشين، ص 192، ح 20. [3]-كتاب پيشين، ص 192، ح 21.